Қазақстан Ресеймен республикада электр энергиясының тапшылығын жабу туралы уағдаласты

Қазақстан Парламенті Ресеймен келісімді ратификациялайды, оған сәйкес Ресей Федерациясы республикадағы электр энергиясының сағаттық тапшылығын жабады, деп хабарлайды тиісті заң жобасының құжаттары.

«Қазақстан мен Ресей үкіметтері арасындағы Энергожүйелердің қатар жұмыс істеуін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы келісімнің негізгі мақсаты қатар жұмыс істеу процесінде туындайтын Тараптардың өзара қарым-қатынасын ресімдеу, сондай-ақ осы өзара іс-қимыл жүзеге асырылатын негізгі шарттарды айқындау қажеттілігі болып табылады. Жасалған шарттарға сәйкес Ресейдің энергожүйесі Қазақстанның БЭЖ – в (бірыңғай электр энергетикалық жүйесі — көлбеу) жиілігін қолдайды, Қазақстанның БЭЖ — в өндіру мен тұтыну арасындағы сағаттық ауытқуларды өтей отырып, Қазақстанның энергожүйесі Қазақстанның ҰЭЖ (Ұлттық электр желісі-көлбеу) бойынша ресейлік электр энергиясының транзитін қамтамасыз етеді», - делінген заң жобасына түсіндірме жазбада қол қойылған Премьер-Министр Әлихан Смайылов.

Бұл механизм басқа елдердің электр энергиясын жеткізушілерінен (өндірушілерінен) электр энергиясын жоспарлы сатып алу жолымен қазақстан-ресей шекарасындағы электр энергиясы ағындарының мемлекетаралық сальдосының ауытқуын бірыңғай сатып алушы – «жаңартылатын энергия көздерін қолдау жөніндегі есеп айырысу-қаржы орталығы» (ЖЭК жөніндегі РФО) барынша азайтуға бағытталған.

ҚР Үкіметі мен РФ Үкіметі арасындағы Қазақстан мен Ресейдің бірыңғай энергетикалық жүйелерінің қатар жұмыс істеуін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы келісімге 9 қарашада Астанада қол қойылды. ҚР Энергетика министрлігінің мәліметінше, заң жобасын қабылдау әлеуметтік-экономикалық, құқықтық және өзге де салдарға әкеп соқпайды, құжаттың ережелері ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге әсер етпейді.

Заң жобасын қабылдау мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің кірістерін қысқартуды немесе шығыстарын ұлғайтуды көздемейді, сондай-ақ республикалық бюджеттен қосымша қаржылық шығындарды талап етпейді.

«Самұрық-Энерго» («Самұрық-Қазына» қызы») компаниясының құрылымына кіретін Екібастұз ГРЭС-1-дегі технологиялық бұзушылықтардың саны қаңтар-тамыз айларының қорытындысы бойынша 2022 жылғы барлық көрсеткіштен асып түсті, өйткені билік энергия станцияларынан жөндеуге шықпай-ақ максималды қуаттылықтағы тапшылыққа байланысты жұмыс істеуді сұрады, деп хабарлады қазан айында компанияның Басқарма Төрағасы Қайрат Мақсұтов. Ресейлік электр энергиясын Қазақстан арқылы Қырғызстанға транзиттеу туралы келісімге жаңа хаттама Қазақстанға профициттік сағаттарда Оңтүстік республикаға өз электр энергиясын жеткізуге мүмкіндік береді, деп хабарлады KEGOC компаниясының Ұлттық электр желісін (ҰЭЖ) дамыту және жүйелік қызметтер жөніндегі басқарушы директоры Нұржан Керімқұлов «курсивке».

Электр энергиясын тұтыну бойынша шыңы қазақстандықтар үйге оралып, аспаптар мен шамдарды барынша пайдаланатын кешкі кезең болып табылады. Алайда түнде тұтыну төмендейді, бұл электр энергиясын кеншілерге немесе басқа елдерге сатуға мүмкіндік береді. Керімқұловтың айтуынша, қазақстандық тарап Қырғызстанға электр энергиясын экспорттау бойынша ашылған мүмкіндіктерді барынша пайдалануға тырысады.

Ағымдағы жылдың сәуір айында Ресей Федерациясына электр энергиясын экспорттау-импорттаудың жалғыз операторы болып табылатын ресейлік "Интер РАО" энергокомпаниясы Қырғызстанға Қазақстан арқылы транзитпен электр энергиясын жеткізуді бастады. 2024 жылдың сәуірінен наурызына дейін осы бағыт бойынша шамамен 900 млн кВтсағ жеткізу жоспарлануда. Бұл ретте компанияда Қырғызстандағы электр энергиясы тапшылығының мәлімделген көлеміне дейін жеткізуді 3 млрд кВтсағ – қа дейін ұлғайту мүмкіндігі туралы хабарланды. Жалғыз шектеу қазақстандық электр желілерінің өткізу қабілеті болып табылады-сағатына 400 МВт дейін жеткізілді.

Қазақстанның өзі бірыңғай сатып алушы – «жаңартылатын энергия көздерін қолдау жөніндегі есеп айырысу-қаржы орталығы» компаниясы (ЖЭК бойынша РФО, Энергетика министрлігіне жатады, бұрын KEGOC – тың «қызы» болған) - шілде айында «Интер РАО» компаниясымен Ресей Федерациясынан электр энергиясын жоспарлы импорттауға шарт жасасты. Керімқұловтың айтуынша, біз Қазақстанда қалыптасып отырған барлық тапшылықты жабу мүмкіндігі туралы айтып отырмыз.

«Ресейден біз барлық тапшылықты 1-1,5 ГВт-қа дейін жабамыз», - деді ол.

Ресей электр энергиясы Ресей Федерациясындағы сағаттық кестелерге сүйене отырып, Қазақстанға әртүрлі бағамен импортталады.

«Ресейлік электр энергиясы әр сағатта әр түрлі. Орташа алғанда баға 26 теңге деңгейінде қалыптасады (1 кВтсағ үшін. «Курсив»)»,-деді «Самұрық-Қазына» қоғамдық кеңесінің отырысы барысында KEGOC басқарма төрағасы Нәби Айтжанов.

Мысалы, Қазақстанда «Алматыэнергосбыт» тұтынушылары үшін тарифтер ҚҚС - пен 1 кВтсағ үшін 22,03-36,32 теңгені құрайды. Ресеймен жасалған шарттан басқа, Қазақстан қуаттылықты реттеу мақсатында Қырғызстанның ұлттық желісімен де шарт жасасты. Керимкулов атап өткендей, бұл сағатына 150-200 МВт көлемінде, қажет болған жағдайда Тараптардың бірі жеткізуі мүмкін.

KEGOC болжамды балансына сәйкес, алдағы күзгі-қысқы жылыту маусымында электр қуатының тапшылығы 1,5 ГВт шыңына жетеді (2023 жылдың желтоқсанында және 2024 жылдың қаңтарында ол 1460 МВт құрайды). Қазан айында қуат тапшылығы 895 МВт құрайды, ал қараша айында ол бірден 1,3 ГВт-қа дейін артады. Ақпан айында тапшылық 190 МВт – қа дейін, наурыз айында 1255 МВт-қа дейін төмендейді.

Өз кезегінде, қазаннан наурызға дейін электр энергиясының тапшылығы 1,61 млрд кВтсағ құрайды, оның ішінде желтоқсанда – 375 млн кВтсағ, 2024 жылғы қаңтарда – 410 млн кВтсағ. Бұл көлемді Қазақстан Ресейден импорттауға мәжбүр болады.

Айтжановтың айтуынша, бұл үміттер республикадағы барлық энергостанциялардың жұмысын барынша ескереді. Алайда, бұл үшін жылыту маусымы көмір мен газды жеткізуде үзіліссіз өтуі керек.

«Бізде ең көп тұтыну 17 ГВт деңгейінде болады деп күтілуде. Бұл ретте жұмыста болатын жоспарланған генерация 15,5 ГВт құрайды. Бұл барлық станциялар қажетті режимде жұмыс істейтінін ескерсек. Біз жүйенің толық сенімділігі үшін Екібастұз ГРЭС-1 жеті блокты режимде, ГРЭС-2 екі блокты режимде, ЕЭК (Еуроазиялық энергетикалық корпорация) жеті блокты режимде және Жамбыл ГРЭС төрт блокты режимде жұмыс істеуі тиіс деп көздейміз. Газ туралы сұрақтар бар. Шектеу жағдайларын болдырмау үшін газдың үздіксіз жеткізілуін қамтамасыз ету қажет», - деді KEGOC басшысы.

QazaqGaz («Самұрық - Қазына» қызы») компаниясының Басқарма төрағасының орынбасары Арман Қасенов ақпан айында компания 2023-2024 жылдың күзгі-қысқы жылыту маусымында газ экспортын тоқтататынын ескертті. Оның айтуынша, QazaqGaz ішкі газ тұтынушылардың барлық өсіп келе жатқан қажеттіліктерін оның экспортынан бас тарту есебінен ғана қанағаттандыра алады. Ол бұған дейін газ тапшылығының басталуы 2024 жылға болжанғанын еске салды.

2022 жылы республикада тауарлық газ ресурстары 26 млрд текше метрді құрады. Ішкі тұтыну 21 млрд текше метрді құрады, экспорт-5 млрд, оның ішінде QazaqGaz 4,3 млрд текше метрді (2021 жылы – 5,7 млрд текше метр) экспорттады.

QazaqGaz қазірдің өзінде экспортты нөлге айналдыруға мәжбүр болды. 2022 жылдың желтоқсанында және 2023 жылдың қаңтарында төмен температура аясында 57,3 млн текше метр көлеміндегі қоймалардан түрікмен газын іріктеу жүзеге асырылды. Бұл газ Қытайға экспорттау үшін газ құбыры арқылы өтуі керек еді, сондықтан ол үшін $53 млн айыппұл төленді, оның ішінде іріктеу үшін айыппұл – 3 35 млн, газ жеткізбегені үшін айыппұл – 1 18 млн.

2022 жылы ірі газ жеткізушілер жоспардан тыс жұмыстардың ұзаққа созылуына байланысты 2,4 миллиард текше метр газ жеткізбеді. Сонымен қатар, 2022-2023 жылдың қысында ішкі тұтыну Тарихи максимумды жаңартты, сағатына 4 миллион текше метрге жетті.

Бұл компанияның өткен жылдың желтоқсан – қаңтар айларында газ экспортын тоқтатуға, сондай – ақ Қазақстан-Қытай магистральдық газ құбырынан пайда болған тапшылықты жабуға мәжбүр болуына әкелді.

Айта кету керек, энергетиканың тәуекелдері тек газ жеткізу жағынан ғана емес, сонымен қатар судың жеткіліксіз көлемде ағып кетуіне байланысты. Мысалы, Жамбыл ГРЭС қазіргі уақытта екі блокты режимде жұмыс істейді. Жылыту маусымын төрт блокты режимде пысықтау үшін Талас өзені Жамбыл ГРЭС-ін айналымды сумен қамтамасыз ету үшін жеткілікті су беруі тиіс. Керімқұлов сыртқы ауа температурасының төмендеуімен су ағынының бар көлемін сақтай отырып, станцияның 1-2 блогын қосуға болады деп есептейді. Бұдан басқа, Қазақстанның батысындағы авариялық жағдайларды болдырмау үшін Маңғыстау атом энергокомбинаты (МЭК) станциясындағы энергия блоктарын жөндеуді аяқтау қажет.

Дереккөз: https://dzen.ru/a/ZWV-87PUJzTy3G3E